 |
Jak wcześnie rozpoznać raka jajnika?
|
 | |
|
Rozpoznanie raka jajnika w jego możliwie najwcześniejszym, nie zaawansowanym stopniu rozwoju oraz optymalne leczenie w stopniu tzw. wczesnego i późnego zaawansowania to jeden z najważniejszych problemów współczesnej ginekologii.
|
|
Rak jajnika powoduje najwięcej zgonów spośród nowotworów złośliwych narządu płciowego.
|
|
U ponad 70% chorych rozpoznawany jest w II-III-IV stopniach klinicznego zaawansowania. Stąd zaledwie ok. 30% chorych z zaawansowanym rakiem jajnika przeżywa 5 lat od chwili rozpoznania choroby. Kiedy wykryty jest w I stopniu klinicznego zaawansowania i odpowiednio leczony - 80% kobiet ma szansę przeżycia 5 lat i więcej.
|
|
Należy jednak zdawać sobie sprawę,
|
|
że wykrycie raka jajników, który ograniczony jest wyłącznie do swego pierwotnego siedziska jest bardzo trudne. Jajnik to bowiem zarówno pierwotne siedzisko rozwoju nowotworu, jak też miejsce generujące przerzuty choroby do innych organów. Wykrycie choroby w samym jajniku jest możliwe dopiero wówczas, kiedy guz osiągnie średnicę 1 cm, i wagę około 1 g. Jest to najmniejszy guz, jaki można wykryć badaniem ginekologicznym lub za pomocą obrazowania (tą ostatnią techniką można wykryć guz jeszcze trochę mniejszy).Tymczasem guz tej wielkości zawiera około biliona komórek rakowych z ich potencjalną zdolnością tworzenia przerzutów. Zdolność wykrycia i eliminacji guzów mniejszych, np. mikroskopijnej wielkości mogłaby zapobiec przerzutom i zwiększyć odsetek przeżyć, ale przy obecnym zaawansowaniu metod diagnostycznych nie jest to jeszcze możliwe.
|
|
Stały wzrost zachorowań na raka jajnika obserwuje się na całym świecie,
|
|
zwłaszcza w krajach wysoko uprzemysłowionych (poza Japonią, gdzie śmiertelność z powodu tego nowotworu jest niska). Rak jajnika występuje częściej w populacji miejskiej niż wiejskiej. W Polsce, wg danych epidemiologicznych Centrum Onkologii w Warszawie podwyższone ryzyko zachorowania obserwuje się w województwach: białostockim, łódzkim, zaś obszarem najwyższego ryzyka jest Wielkopolska. Najniższe ryzyko jest na terenach Polski południowo-wschodniej. Polska północna i centralna to województwa o przeciętnych wartościach współczynnika umieralności na raka jajnika.
|
|
Największą liczbę zachorowań stwierdza się w przedziale wiekowym od 50 - 59 lat.
|
|
Wraz ze starzeniem się kobiety starzeje się jajnik i chociaż staje się zbyt stary na spełnianie swej funkcji hormonalnej, nigdy nie staje się zbyt stary, aby rozwinął się w nim rak. Ten fenomen powinien być rozważany przy podejmowaniu decyzji pozostawienia jajników w czasie wykonywania histerektomii, z powodu łagodnych zmian patologicznych w macicy. Szczególnie dotyczy to kobiet o podwyższonym ryzyku zachorowania na raka jajnika, np. z rodzinnym jego występowaniem (5-10 % wszystkich przypadków). Należy też pamiętać, że kobiety, u których stwierdzono raka piersi - mają dwukrotnie podwyższone ryzyko zachorowania na raka jajnika. Zwiększone ryzyko zachorowania na ten nowotwór stwierdza się również w dziedzicznym występowaniu niepolipowatego raka okrężniczo odbytniczego lub syndromie “Lynch lI”, w skład którego wchodzą: wczesny niepolipowaty rak okrężniczo- odbytniczy, rak endometrium, rak górnego odcinka przewodu pokarmowego.
|
|
Wiele badań epidemiologicznych wskazuje że zaburzenia stymulujące czynności jajnika
|
|
mogą mieć swój udział w inicjowaniu rozwoju raka. Odwrotnie, wzrost liczby urodzonych dzieci przez kobietę zmniejsza znamiennie ryzyko choroby nowotworowej. Przyjmując dla nieródek wskaźnik ryzyka zachorowania na raka jajnika w wysokości - 1,0 - ten sam wskaźnik dla kobiety, która urodziła 1 lub 2 dzieci jest dwukrotnie niższy! (wynosi 0,49), a dla kobiety która urodziła 3 lub więcej dzieci wskaźnik obniża się blisko trzykrotnie! (wynosi tylko 0,35 do 0,36). Należy dodać, ze każda dodatkowa ciąża zmniejsza ryzyko zachorowania na raka jajnika o 10%.
|
|
Uważa się, że stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych zmniejsza ryzyko rozwoju raka.
|
Ryzyko rozwoju raka nieznacznie maleje po kilku miesiącach stosowania antykoncepcji doustnej, natomiast znacząco spada (od 40 do 50%), kiedy antykoncepcja stosowana jest przez bardzo długi okres. Można uznać, że stymulacja funkcji jajnika sprzyja rozwojowi raka, a czynniki hamujące owulację, takie jak: ciąża i środki antykoncepcyjne, zmniejszają to ryzyko. (Barber HRK).
Powyższe dane epidemiologiczne powinny wzmóc czujność lekarzy i samych pacjentek skierowaną na wczesne rozpoznanie raka jajnika. Dotyczy to zwłaszcza kobiet, u których występują czynniki podwyższonego ryzyka. Czujność powinny wzbudzić tzw. wczesne objawy, które jeśli występują, są bardzo podstępne i często manifestują się dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego lub całego obszaru jamy brzusznej. Zaliczamy do nich:
- wzdęcia,
- niestrawność,
- zaparcia stolca,
- odbijanie,
- czkawka,
- uczucie pełności w jamie brzusznej, występujące nawet po lekkich posiłkach
- powolna utrata apetytu
|
|
Objawy te niekoniecznie muszą być uważane za specyficzne objawy procesu nowotworowego,
|
|
jednak z wieloletniego doświadczenia wiem, że występują one na długo przed wystąpieniem objawów zaawansowano raka jajnika. Z tego wynika postulat ścisłej współpracy między ginekologami a gastroenterologami. Dlatego lekarz internista może i powinien wykazać dużą wrażliwość na niepokój onkologiczny swych pacjentek związany z niespecyficznymi objawami raka i odgrywać znaczną rolę we wczesnym rozpoznawaniu raka jajnika.
|
|
Przyjmuje się obecnie, że rutynowym badaniem ginekologicznym udaje się wykryć 1 raka “bezobjawowego”,
|
|
tj.w I stopniu zaawansowania, na 10 000 tysięcy badanych kobiet. Pomimo tak niskiej wykrywalności badanie ginekologiczne pozostaje wciąż najbardziej realną metodą wczesnego wykrycia raka jajnika. Warunkiem jest jednak uwzględnienie w/w danych epidemiologicznych oraz dokładna obserwacja kobiet o podwyższonym ryzyku zachorowania.
|
|
Zwłaszcza ginekolog,
|
do którego kobieta powinna regularnie stawiać się na badanie musi wykazywać dużą czujność onkologiczną przy stwierdzeniu następujących stanów w narządzie płciowym:
1. Powiększony jajnik;
2. Mała ruchomość guza, lub guz nieruchomy;
3. Twarde guzki! - w zatoce Douglasa;
4. Mała bolesność lub niewrażliwość guza na badania;
5. Powiększanie się guza w krótkim czasie obserwacji;
6. Obustronne występowanie guza (70% w przypadkach raka, 5% w zmianach łagodnych)
7. Guz powyżej 5 cm u kobiet po menopauzie i powyżej 8-10 cm u kobiet w okresie rozrodczym.
|
|
W badaniu klinicznym należy bezwzględnie oceniać stan obwodowych węzłów chłonnych
|
szczególnie nad obojczykowych i pachwinowych ( przerzuty raka). Stwierdzenie powyższych stanów, bądź tylko niektórych stanów jest podstawą do uściślenia rozpoznania przez wdrożenie dodatkowych badań, takich jak:
- Ultrasonografia - przezpochwowa i przezbrzuszna,
- Tomografia komputerowa,
- Badania dopplerowskie,
- Jądrowy rezonans magnetyczny,
- Badanie markerów nowotworowych, zwłaszcza CA 125 i przeciwciał monoklonalnych OC 125.
|
|
Należy pamiętać, że są to uzupełniające badania kliniczne
|
|
nie stosowane na ogół w tzw. badaniach przesiewowych, na dużych populacjach (gdyż pociągają za sobą olbrzymie koszty). Natomiast odgrywają dużą rolę w monitorowaniu chorych po leczeniu onkologicznym. Jak z powyższego wynika rozpoznanie raka jajnika w jego wczesnym stopniu zaawansowania może być obecnie bardziej przypadkowe, niż być sukcesem standardowej diagnozy.
|
|
Ostatecznym rozpoznaniem raka jajnika
|
jest badanie mikroskopowe guza, dlatego też laparotomia, a w ostatnich latach laparoskopia, są wskazane w przypadkach następujących:
1/ guz stwierdzono po menopauzie,
2/ guz szybko wzrasta - ponad 5 cm,
3/ guz ma wielkość 10 cm i więcej,
4/ guz stwierdzony w miednicy nie może być dokładnie zróżnicowany, czy jest to włókniak, czy guz jajnika, a może guz tkanek otaczających.
|
|
Niektórzy autorzy uważają,
|
|
a autor w pełni ten pogląd podziela, że każda chora, u której ma być przeprowadzona przez chirurga operacja w jamie brzusznej powinna być zbadana ginekologicznie. Takie postępowanie podnosi poziom opieki medycznej.
|
|
Fascynującą dziedziną ginekologii onkologicznej
|
|
są współczesne próby zastosowania technik immunologicznych do rozpoznania raka jajnika. Na naszych oczach dokonuje szybki postęp w tej dziedzinie, a sukces wykrycia raka we wczesnym stopniu zaawansowania, za pomocą badań z zakresu immunologii i biologii molekularnej może zostać zapewniony.
|
|
Usuwając jajniki u kobiet w wieku powyżej 40-45 roku życia
|
|
należy pamiętać o możliwości stosowania hormonalnej terapii zastępczej, co zabezpiecza przed niekorzystnymi następstwami usunięcia gonad. A jest to jeden ze sposobów profilaktyki hamującej w znacznym stopniu rozwój raka jajnika. Leczenie chirurgiczne guzów jajnika ma na celu ostateczne rozpoznanie oraz określenie stopnia zaawansowania raka. Należy przy tym pamiętać, że w pełni wiążące rozpoznanie raka opiera się na badaniu mikroskopowym pobranych wycinków lub całego guza.
|
|
Na koniec wniosek ogólny:
|
|
należy dążyć do zmiany opinii rozpowszechnionej zwłaszcza wśród lekarzy, że rak jajnika w jego wczesnej fazie rozwoju jest nierozpoznawalny. Mam podstawy, aby twierdzić, że w wielu przypadkach chore na raka jajnika zgłaszały swe objawy wprawdzie “zwiewne", które przez lekarzy były bagatelizowane. Dlatego chore te kierowane były później z wysokim stopniem zaawansowania klinicznego raka do leczenia w Klinice, którą kierowałem przez wiele lat. Nowotwory jajnika to jednostka interdyscyplinarna w znaczeniu diagnostycznym i terapeutycznym. Toteż uważam, że stała czujność onkologiczna i wrażliwość na niepokój pacjenta oraz ścisła współpraca w tym względzie między lekarzem rodzinnym, internistą, ginekologiem, chirurgiem i urologiem, a zwłaszcza gastroenterologiem, może w zasadniczym stopniu przyczyniać się do rozpoznania raka jajnika w jego wczesnym stopniu zaawansowania. Takie widzenie problemu może przyczynić się w zasadniczy sposób do poprawy wyników leczenia.
|
|
koniec
|
|
Prof. dr med. Jan Zieliński Prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologii-Onkologicznej
|
